Κήπος Ηρώων Μεσολόγγι 

Ξημερώνοντας Κυριακή των Βαΐων, 10/04/1826, οι κάτοικοι του Μεσολογγίου επιχειρούν ηρωική έξοδο από την πόλη μετά από πολιορκία ενός έτους από τις οθωμανικές δυνάμεις. Πολύ λίγοι από αυτούς επιβιώνουν. Οι απώλειες των Ελλήνων ανέρχονται σε 4.500 περίπου. Ο Χρήστος Καψάλης ανατινάζει, κατά τη διάρκεια της ηρωικής εξόδου των κατοίκων, την πυριτιδαποθήκη του Ανεμόμυλου, όπου είχαν καταφύγει 600 ασθενείς, ανάπηροι και γυναίκες. Ο Κήπος των Ηρώων βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Μεσολογγίου. Πρόκειται για μια έκταση σχεδόν 14 στρεμμάτων, στην οποία κατά τη διάρκεια της μάχης για ανεξαρτησία αγωνίστηκαν και θάφτηκαν οι μαχητές της φρουράς της Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου. Το 1830 ο Ιωάννης Καποδίστριας αποφάσισε τη δημιουργία του Κήπου των Ηρώων στον χώρο αυτό. Στις 18/10/1838, με την παρουσία του Όθωνα και της Αμαλίας, πραγματοποιήθηκε η ανακομιδή των οστών των θανόντων, η επίσημη επικήδεια πομπή και η επίσημη τοποθέτησή τους στον Τύμβο που είχαν φτιάξει, κοντά στα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Παράλληλα ανακατασκευάστηκε το πέτρινο τείχος περιμετρικά του Κήπου των Ηρώων, το οποίο υπάρχει μέχρι και σήμερα. Την ίδια περίοδο μεταφέρθηκαν και τα οστά του Μάρκου Μπότσαρη από το σημείο όπου είχε ενταφιασθεί πριν από τη Δεύτερη Πολιορκία και τοποθετήθηκαν σε υπερυψωμένο μνημείο, ενώ στη συνέχεια επάνω στο τάφο τοποθετήθηκε το άγαλμα «η Ελληνοπούλα» ή κατ' άλλους «η Παιδούλα». Το 1858, οι βασιλείς Όθων και Αμαλία, αφού βοήθησαν για τη δεντροφύτευση και διαμόρφωση του χώρου, δώρισαν το μαρμάρινο λιοντάρι που τοποθετήθηκε στο πάνω μέρος του Τύμβου. Από τον Απρίλιο του 1859 πραγματοποιείται κάθε χρόνο το βράδυ του Λαζάρου και το πρωί των Βαΐων πένθιμη πομπή που ξεκινά από τον Άγιο Σπυρίδωνα και καταλήγει στο Μνημείο των Πεσόντων. Σήμερα στον Κήπο βρίσκονται 69 μνημεία Ελλήνων και Φιλελλήνων καθώς και πάρα πολλοί σταυροί πεσόντων Μεσολογγιτών. Τα μνημεία του Κήπου αποτελούν ιστορικά και καλλιτεχνικά έργα μεγάλης σημασίας που παραμένουν αναλλοίωτα στον χρόνο. Οι Εορτές Εξόδου αποτελούν το κορυφαίο ιστορικό και πολιτιστικό γεγονός του τόπου. Μία φορά τον χρόνο, οι κάτοικοι της περιοχής, μαζί με τα σχολεία, τους τοπικούς συλλόγους, έναν μεγάλο όγκο ετεροδημοτών, αλλά και δεκάδες επισκεπτών-προσκυνητών (φιλαρμονικές, χορευτικά τμήματα και εξωραϊστικοί σύλλογοι από την Ελλάδα και το εξωτερικό) φορούν παραδοσιακές φορεσιές και τιμούν με μία συνταρακτικτή παρέλαση - μνημόσυνο τη ζωή και τον αγώνα των όσων επιχείρησαν την ηρωική Έξοδο. Ως επιστέγασμα, δε, των εορτών χαρακτηρίζεται η αναπαράσταση της ανατίναξης του ανεμόμυλου του προύχοντα Χρήστου Καψάλη, ο οποίος μη μπορώντας να λάβει μέρος στην έξοδο, ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη του προμαχώνα του Μπότσαρη, οδηγώντας στον θάνατο γέρους, γυναικόπαιδα και ανάπηρους, αλλά και μεγάλο αριθμό Τούρκων εισβολέων. 

Τι υπάρχει στον Κήπο

• Ο Τύμβος

• Μνημείο Μάρκου Μπότσαρη

• Στήλες των αδελφών Γεροθανάση, του Επίσκοπου Ρωγών Ιωσήφ, του οχυρωματοποιού Μιχαήλ. Π. Κοκκίνη, του Σταύρου Κουτζούκη, του Ι. Ι Μάγερ, του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, του Πέτρου, Ανδρέα και  Κώστα Ντόβα, του Σουηδού Γουσταύου Αδόλφου Σας, του Δημητρίου Σιδέρη, του Νικ. Στορνάρη, του Αθανασίου Τσερπέλη, του Ζηνόβιου Βάλβη, του Θοδωράκη Γρίβα, του Νικ. Κασομούλη, του Γεωργίου Λιόλου, του Ανδρέα Σάββα, του Στάμου Στάικου, του Δήμου Τσέλιου, των Αμερικανών, Γάλλων, Γερμανών, Ιταλών, Πολωνών, Ρώσων, όλων των Φιλελλήνων, καθώς και των Κυπρίων Αγωνιστών.   

• Οι προτομές: του Φρ. Άστιγγος, του Βύρωνος, του Δημήτριου Θέμελη, του Χρήστου Καψάλη, του Σπ.Κοντογιάννη, του Ιω. Παπαδιαμαντοπούλου, του Θανάση Ραζηκότσικα, του Δήμου Ρινιάσα, του Κων. Βλαχόπουλου, του Γιάννη Γούναρη, του Μήτρου Δεληγεώργη, του Γεωργίου Κίτσου, του Μήτσου Κοντογιάννη, του Δημήτρη Μακρή, του Αλ.Μαυροκορδάτου, του Νότη Μπότσαρη και του Σπύρου Μήλιου.   

• Οι σταυροί: του Ιω.Αγγελή, του Δημητρίου Γκόρπα, του Κώστα Πουρνάρα, του Ανδρεά Γριβογιώργου, του Τούσια Ζέρβα, του Ασημάκη Ζορμπά, του Α.Κόλλια, του Φώτου Μπόρμπορη, του Γεωργάκη Ντάρμπα, του Σπύρου Πεταλούδη, του Πλαντ. Πλατύκα, του Σπύρου Ραζή, του Ιταλού Ραζιέρι, του Σπύρου Σκαρλάτου, του Γεράσιμου Τζόρνα, του Κων. Ι. Τρικούπη, του Ιω. Μ. Τρικούπη. Του Ιταλού Πασκουάλε Γιακουμόζι. Του Χρύσανθου Μωραΐτη.   

• Λάρνακα του Χρ. Ξηρομερίτη.   

• Στήλη με το ψήφισμα της 14 Μαΐου του 1829 του Ι. Καποδίστρια.   

• Πλάκα με τις ονομασίες των προμαχώνων.   

• Μνημείο με την τάπια του Μ.Μπότσαρη.   

Φωτογραφίες Παναγιώτης Κατσαμπής

Πληροφορίες Wikipedia και https://iaitoloakarnania.gr